W ramach „Tygodnia Bibliotek” spotkaliśmy się na kolejnym wykładzie dra Emiliana Prałata z cyklu „Z historią przy kawie”. Tym razem wysłuchaliśmy opowieści o bałkańskiej poezji ludowej.
Aby mówić o literaturze bałkańskiej trzeba najpierw wyjaśnić pojęcie „Bałkany”.
Bałkan to stare tureckie słowo oznaczające po prostu „trudną górę lub góry”. Dopiero w XIX wieku użyto nazwy Bałkan/Bałkany na określenie całego półwyspu. Na Półwyspie Bałkańskim leżą: Czarnogóra, Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Albania, Grecja, Macedonia Północna, Bułgaria oraz częściowo Serbia, południowo-wschodnia Rumunia i europejska część Turcji.
Literatura bałkańska to różnorodność kulturowa, to przysłowiowy „kocioł bałkański”, w którym mieszają się różne narodowości, kultury i religie. Największy wpływ na literaturę Bałkanów miała tradycja osmańska (tradycja islamu).
Literatura ludowa to utwory opisujące ludowe tradycje i obyczaje oraz chłopskie życie. Najbardziej typowymi formami literatury ludowej są poezja ludowa i pamiętnikarstwo, popularne są także baśnie, legendy, ballady i pieśni.
Bałkańska poezja ludowa to w większości poezja śpiewana, inspirowana kulturą germańską, osmańską, grecką oraz rumuńską aż do powstania folkloru ok. 1850 roku.
Folklor (tradycja ludu) – to ogół cech wspólnych danej społeczności, określający jej charakter, obyczaje, tradycję, kulturę, w tym obrzędowość i sztukę.
Jednym z pionierów literatury bałkańskiej był Vuk Stefanovicz Karadżić – główny reformator współczesnego serbskiego, a w szczególności serbskiego języka literackiego. Ojciec serbskiej literatury ludowej, a zwłaszcza twórca pieśni średniowiecza, która przetrwała aż do XIX wieku.
Bałkańskie pieśni ludowe opisywały wielkie wydarzenia w stylu Iliady i Odysei, były to ballady bohaterskie lub heroiczne, podzielone na dwa okresy: przed najazdem osmańskim i po najeździe.
Bałkańska literatura była podzielona na kilka cykli:
- Cykl przedkosowski – okres przed bitwą na Kosowym Polu, okres powstania państwa serbskiego, tzw. „złoty czas”
- Cykl kosowski – okres zdrady ludu serbskiego, motyw heroicznej śmierci
- Cykl pokosowski – okres oporu wobec tureckiego najeźdźcy, masowe ucieczki i migracje, państwo serbskie w ciągu 70 lat zostało zajęte przez Turków; pojawia się hajduk – rycerz ludowy – nieposkromniony bohater XVIII wieku
- Cykl pieśni uskoków – pieśni o bohaterach
- Cykl pieśni o wyzwoleniu Serbii i Czarnogóry – XIX wiek – od rabusia do bohatera
Na koniec była mowa o fantastycznych stworzeniach i herosach literatury bałkańskiej:
- wiłach (boginiach – żywych w powszechnej świadomości);
- rusałkach (tradycji południowo słowiańskiej)
- duchach dnia (Południca, Nocnica, Zorya, Kikimora)
- żmij (rodzaj męski, przypominający smoka lub węża o trzech głowach, król wszystkich węży, z czasem utożsamiany z Turkami, funkcjonował wspólnie z wiłami; ciekawostka: żmij funkcjonuje w Polsce – od tej nazwy pochodzi miejscowość Żmigród)
- sevdalinkach (od tureckiego sevda czyli boleść, duch nieszczęśliwej miłości; dziś kojarzona wyłącznie z Bośnią i Hercegowiną).